ЗҮРХЭНД ОЙРХОН ОРОС ОРНЫГ ЗЭРВЭС МЭДРЭХҮЙ
ОМ-135 аяллын онгоцоор долоон цаг орчим тухтай аялж, "Хүн аалз" кино үзсэн шиг, 19 дүгээр зууны Орос орны тухай, тэдний яруу найраг, их хүмүүсийн тухай үзэл бодлоо хуваалцан явсаар Оросын цагаар өглөөний 10.30-д Москвагийн Шемеретьево-2 нисэх буудалд газардлаа. Биднийг ИТАР-ТАСС-ын ажилтан эелдэг Татъяана бүсгүй найр тавин угтав. Нойтон цас малгайлан хаялсан бүрхэг цайвар өдөр ийнхүү эхэлж машин тэрэг нь яг л хурдны замаар довтолгох мэт гялсхийн зөрөх их хотын гудамжаар гэрлэн дохионоос өөр торох юмгүй хурдалж 40-өөд минутын дараа сүрлэг Украйна зочид буудалд ирлээ. Амралтын өдрийг оросууд гэртээ тухлан өнгөрөөдгөөс гадна явган зорчигчид нь гарцгүй газраар зам хөндлөн гүйнэ гэж үгүй учраас гудамж ийнхүү сийрэг чөлөөтэй байдаг аж. Машин зам зөвхөн машиных л байдаг нь таатай. Бидний буусан Украйна буудал Москвагийн долоон сүрлэг байшингийн нэг бөгөөд эртний Кремлийг санагдуулахуйц гоёмсог ур хийцээрээ орчин үеийн тансаг орд харшуудаас эрс ялгарна. Эл долоон байшинг Германаас дайны төлбөрт авсан хөрөнгөөр босгожээ. Хоёрт нь оросын нүүр царай болсон "хуучны" хүндэт зочид буудал, бусдад нь Гадаад хэргийн яам, Москвагийн их сургууль байрладаг гэнэ. Шаламгай, найрсаг орос залуус зочдын өмнө хаалга нээн мэхийж амар мэндийг асуух нь нэн хүндэтгэлтэй. Албаны арга хэмжээ эхлэхээс нэг өдрийн өмнө ирсэн бидэнд чөлөөт цаг хангалттай байсан болохоор үдийн хоолны дараа шинэ Арбатаар зугаалж, казино, дэлгүүр, үйлчилгээний газруудынх нь гэрлэн чимэглэл, бараа таваарыг сонирхож "Московская книга" хэмээх номын их дэлгүүрээр нь орлоо. Орос орон оюуны болоод түүх, соёлын асар баялаг өв сантай ажээ. Номын эл дэлгүүрт хоол ундны заавар зөвлөгөө, адал явдлаас эхлээд дэлхийн оюуны сонгодог бүтээлүүд, өнөөгийн бесцеллер бүхий л ном ёоз ёозоороо дэлгээстэй. Дундад Азийн их найрагч Омар Хайямын шүлгийн түүврийг худалдан авах үеэрээ нэгэн найрсаг эрхэмтэй танилцсан нь Сейд гэдэг инженер хүн байв. Энэ эрхэм орос хүний шударгуу цайлган зангаар хээ баагүйхэн тэвэрч "-Омар Хайям бол миний хайртай яруу найрагч. Тантай танилцсандаа баяртай байна" гээд л гар барих нь эгээ л эртний сайн нөхөртэйгөө уулзах мэт. Москвагийн гудамж талбайгаар "Ювилерный магазин" хэмээх гоёл чимэглэл, сувенирийн дэлгүүрүүд манайхаар бол ТҮЦ шиг л эгнэн гэрэлтэж шохоорол төрүүлнэ. Тэд эд бараа, идэх уухаас илүүтэй түүхийн болоод урлагийн нандин бүтээл, жижиг гоёлыг чухалчилж, бие биедээ өгдөг бэлэг нь ч ийм зүйл байдаг нь ахуйгаасаа хальж амьдарч чаддаггүй бидний хувьд гайхалтай ч юм шиг, бас нөгөөтэйгүүр атаархал төрмөөр. Москвад өдөр шөнө нь Монголынх шиг "асаж унтрахгүй". Нэгэн хэмийн бүүдгэр саарал өдрүүд үргэлжилж байнгын цас бороо орж байдаг аж. Эртний сүрлэг барилгууд нь ч мөн л тэнгэр шигээ нүсэр хүндхэн өнгөтэй. Хөгжлөө даган сүндэрлэсэн гоёмсог тансаг харшууд эргэн тойрон гэрлэн чимэглэлээрээ гайхуулж, орчин үеийн хүний хөнгөмсөг хэрэглээ захаас аван тааралдах авч хуучны уран барилгуудын сүр хүч үүнд дарагдсан нь үгүй. Харин ч ихэмсэг мөнөөх л төрхөөрөө бардам дүнсийж, дахин сэргэлтийн үеийн сонгодог ур хийц, уран тансаг баримлуудаараа орчин үеийн хүмүүсийн нүд сэтгэлийг баясгана. Москвад эгэл байшин нэгээхнийг ч олж үзээгүй нь үнэндээ гайхмаар зүйл биш юм. Тэнд л оросын ард түмний хичээнгүй чин сэтгэлийг тэмтэрч мэдэрсэн. Байшин сууцаа барихдаа хүртэл их соёлоо шингээж, тэгэхдээ бүр зүрх сэтгэлээсээ шигтгэн урласныг харахад бахархам. Тийн атлаа ийм нүсэр хүнд орчинд амьдардаг хүмүүст үл зохим цагаан цайлган сэтгэл, илэн далангүй нөхөрсөг зан чанар нь гайхалтай. Муу санаатай орос хүн гэж нээрээ байдаг юм болов уу гэж бодоод ганцаараа инээмсэглэж явлаа.
ИХ ОРОСЫН ДУУ ХООЛОЙ
ОМ-135 аяллын онгоцоор долоон цаг орчим тухтай аялж, "Хүн аалз" кино үзсэн шиг, 19 дүгээр зууны Орос орны тухай, тэдний яруу найраг, их хүмүүсийн тухай үзэл бодлоо хуваалцан явсаар Оросын цагаар өглөөний 10.30-д Москвагийн Шемеретьево-2 нисэх буудалд газардлаа. Биднийг ИТАР-ТАСС-ын ажилтан эелдэг Татъяана бүсгүй найр тавин угтав. Нойтон цас малгайлан хаялсан бүрхэг цайвар өдөр ийнхүү эхэлж машин тэрэг нь яг л хурдны замаар довтолгох мэт гялсхийн зөрөх их хотын гудамжаар гэрлэн дохионоос өөр торох юмгүй хурдалж 40-өөд минутын дараа сүрлэг Украйна зочид буудалд ирлээ. Амралтын өдрийг оросууд гэртээ тухлан өнгөрөөдгөөс гадна явган зорчигчид нь гарцгүй газраар зам хөндлөн гүйнэ гэж үгүй учраас гудамж ийнхүү сийрэг чөлөөтэй байдаг аж. Машин зам зөвхөн машиных л байдаг нь таатай. Бидний буусан Украйна буудал Москвагийн долоон сүрлэг байшингийн нэг бөгөөд эртний Кремлийг санагдуулахуйц гоёмсог ур хийцээрээ орчин үеийн тансаг орд харшуудаас эрс ялгарна. Эл долоон байшинг Германаас дайны төлбөрт авсан хөрөнгөөр босгожээ. Хоёрт нь оросын нүүр царай болсон "хуучны" хүндэт зочид буудал, бусдад нь Гадаад хэргийн яам, Москвагийн их сургууль байрладаг гэнэ. Шаламгай, найрсаг орос залуус зочдын өмнө хаалга нээн мэхийж амар мэндийг асуух нь нэн хүндэтгэлтэй. Албаны арга хэмжээ эхлэхээс нэг өдрийн өмнө ирсэн бидэнд чөлөөт цаг хангалттай байсан болохоор үдийн хоолны дараа шинэ Арбатаар зугаалж, казино, дэлгүүр, үйлчилгээний газруудынх нь гэрлэн чимэглэл, бараа таваарыг сонирхож "Московская книга" хэмээх номын их дэлгүүрээр нь орлоо. Орос орон оюуны болоод түүх, соёлын асар баялаг өв сантай ажээ. Номын эл дэлгүүрт хоол ундны заавар зөвлөгөө, адал явдлаас эхлээд дэлхийн оюуны сонгодог бүтээлүүд, өнөөгийн бесцеллер бүхий л ном ёоз ёозоороо дэлгээстэй. Дундад Азийн их найрагч Омар Хайямын шүлгийн түүврийг худалдан авах үеэрээ нэгэн найрсаг эрхэмтэй танилцсан нь Сейд гэдэг инженер хүн байв. Энэ эрхэм орос хүний шударгуу цайлган зангаар хээ баагүйхэн тэвэрч "-Омар Хайям бол миний хайртай яруу найрагч. Тантай танилцсандаа баяртай байна" гээд л гар барих нь эгээ л эртний сайн нөхөртэйгөө уулзах мэт. Москвагийн гудамж талбайгаар "Ювилерный магазин" хэмээх гоёл чимэглэл, сувенирийн дэлгүүрүүд манайхаар бол ТҮЦ шиг л эгнэн гэрэлтэж шохоорол төрүүлнэ. Тэд эд бараа, идэх уухаас илүүтэй түүхийн болоод урлагийн нандин бүтээл, жижиг гоёлыг чухалчилж, бие биедээ өгдөг бэлэг нь ч ийм зүйл байдаг нь ахуйгаасаа хальж амьдарч чаддаггүй бидний хувьд гайхалтай ч юм шиг, бас нөгөөтэйгүүр атаархал төрмөөр. Москвад өдөр шөнө нь Монголынх шиг "асаж унтрахгүй". Нэгэн хэмийн бүүдгэр саарал өдрүүд үргэлжилж байнгын цас бороо орж байдаг аж. Эртний сүрлэг барилгууд нь ч мөн л тэнгэр шигээ нүсэр хүндхэн өнгөтэй. Хөгжлөө даган сүндэрлэсэн гоёмсог тансаг харшууд эргэн тойрон гэрлэн чимэглэлээрээ гайхуулж, орчин үеийн хүний хөнгөмсөг хэрэглээ захаас аван тааралдах авч хуучны уран барилгуудын сүр хүч үүнд дарагдсан нь үгүй. Харин ч ихэмсэг мөнөөх л төрхөөрөө бардам дүнсийж, дахин сэргэлтийн үеийн сонгодог ур хийц, уран тансаг баримлуудаараа орчин үеийн хүмүүсийн нүд сэтгэлийг баясгана. Москвад эгэл байшин нэгээхнийг ч олж үзээгүй нь үнэндээ гайхмаар зүйл биш юм. Тэнд л оросын ард түмний хичээнгүй чин сэтгэлийг тэмтэрч мэдэрсэн. Байшин сууцаа барихдаа хүртэл их соёлоо шингээж, тэгэхдээ бүр зүрх сэтгэлээсээ шигтгэн урласныг харахад бахархам. Тийн атлаа ийм нүсэр хүнд орчинд амьдардаг хүмүүст үл зохим цагаан цайлган сэтгэл, илэн далангүй нөхөрсөг зан чанар нь гайхалтай. Муу санаатай орос хүн гэж нээрээ байдаг юм болов уу гэж бодоод ганцаараа инээмсэглэж явлаа.
ИХ ОРОСЫН ДУУ ХООЛОЙ
Бие биенээ танихгүй хэсэг бусаг хүн Украйна зочид буудлын үүдний цэлгэр танхимд цугларч нэгдүгээр давхар дахь "Ювилерный"-г сонирхож байтал ИТАР-ТАСС-ын ажилтнууд жуулчны том автобус хөлөглөн ирж бүгдтэй нь дотносог тэврэлдэн учирлаа. Жинхэнэ албан ёсны арга хэмжээ маань эхэлж байгаа нь энэ. Оросын мэдээллийн ИТАР-ТАСС агентлагаас зохион байгуулсан "Өнөөдрийн Орос орон" хэмээх уулзалт, танилцах аялалд тус агентлагтай хамтын ажиллагаатай 14 улсын мэдээллийн агентлагийн сэтгүүлчид хүрэлцэн ирсэн юм. Мароккогоос бусад нь хуучин социалист системд багтаж байсан орны төлөөлөгчид учраас бидэнд хэлний бэрхшээл гэж байхгүй, чухам л интернациональ баг бүрджээ. Үзэг нэгтнүүдийн зан л болсон хойно асуухгүй сонирхохгүй зүйл гэж байхгүй, бүгд л нээлттэй, илэн далангүй нөхөрлөж, ажил мэргэжлийнхээ туршлагаас хуваалцаж явлаа. Эхний өдрийн семинар ИТАР-ТАСС-д болж өнөөгийн Орос орны талаарх статистик тоо баримт, тулгамдсан асуудал болон хөгжлийн төлөв байдлын тухай албаны хүмүүсээс мэдээлэл сонсож, дараа нь тус агентлагийн ажил үйлс, албад хэлтэстэй нь танилцсан юм. Орчин үеийн техник тоног төхөөрөмжөөр иж бүрэн "зэвсэглэсэн" ИТАР-ТАСС-ынхан цаг нартай бус минут, секундтэй уралдан ажилладаг аж. Тэдний сурвалжлагчид нь үйл явдлын халуун цэгээс дүрстэй мэдээллээ илгээж түүнийг нь төв офисын ажилтнууд нь хүлээн авч шууд редакторлон дамжуулах ажээ. Цагийн цохилттой уралдах сэтгүүлчийн хөдөлмөр компьютерийн ард ийнхүү өрнөх нь их мөрний үл тасалдах нүсэр урсгалыг санагдуулна. Мэдээлэл хүлээн авах, илгээх дамжлага нь цөм автомат ажиллагаатай, хөдөлмөрийг хөнгөвчилсөн дэвшилтэт арга техниктэй нь мэдээллийн эрин зуун гэгддэг энэ үетэйгээ аргагүй нийцжээ. Мөн санхүү, менежментийн хувьд бүрэн биеэ дааж мэдээллийн компани байдлаар үйл ажиллагаа явуулдаг аж. Сант-Петербург дэх ИТАР-ТАСС-ын салбарын ажилтай танилцах үеэр орон нутгийн салбарууд төвөөсөө хараат бус байдлаар бүрэн биеэ дааж өөрсдийн менежментээр ажлаа явуулдаг нь харагдсан. Тэд бодлогын хувьд л ИТАР-ТАСС болохоос бусад бүх талаар бие даасан том компани болж чаджээ. Мэдээгээ төвдөө худалддаг нь үүний тод томруун жишээ. Бид Санкт-Петербургт саатаж тухлах үеэрээ Петрийн их хотын түүх дурсгалын гайхамшигт өв уламжлалтай нь танилцаж, хаант Оросын түүхэн цаг хугацаанд зуурхан зочилсон. Энэхүү мэдрэмж дараагийн бүлэгт дахин цухалзах учраас түр орхиё. Долоо хоногийн турш биднийг орос оронтой танилцуулж, ойртуулж нөхөрлүүлсэн эрхэм нөхдөө бид эх нутагт нь биш, аялж ирсэн улс орондоо үлдээгээд явж байгаа юм шиг хагацаж ядан салсан нь Их орос зүрхэнд үүрд үлдсэнийх буй заа.
ХААН СУУРИНГИЙН ӨВӨЛ
ХААН СУУРИНГИЙН ӨВӨЛ
Эртний хот Петербург 1703 онд байгуулагджээ. Петрийн их хотыг өнөөдөр Матвиенко Валентина Ивановна гэдэг бүсгүй хүн удирдаж байгаа нь бас л сонин. Одоогоор тус хотод 4.6 сая хүн амьдарч байгаагийн гуравны хоёр нь оросын үндсэн оршин суугчид юм. 100 орчим музей, галерейтэй энэ хот дэлхийн түүх соёлын онцгой өвд хэдийнэ бүртгэгдэж өдөрт хэдэн мянган жуулчин түүхт хотыг үзэж сонирхохоор ирцгээдэг аж. Оросын их хаан Петр-1-ийн нэрээр нэрлэгдсэн эл хотод дэлхийн алдарт галерей Эрмитаж, Петропавловскийн цайз, Авралын сүм, Исаакиевскийн орд, Хаан суурин, хатан хаан Екатеринагийн дурсгалын цогцолбор гээд урлаг соёлын гайхамшигт шилтгээнүүд, хаадын үеийн үнэтэй цайтай эд хэрэглэлүүд гээд л үзэж сонирхох зүйлээр элбэг баян. Тэдгээр нь орос орны түүхийн цул биет болон сүндэрлэж хааны сүр хүчийг зуунаас зуунд дамжуулан хүүрнэх нь бахдалтай. Хатан хааны академийг төгссөн Францын залуу уран барималч амьдралынхаа 40 жилийг цорын ганц бүтээлд зориулсан нь Исаакиевскийн орд. Тэрээр эл байгууламжаа барьж дуусган сарын дараа нас барахдаа шарилыг нь уг харшид бунхлахыг гэрээс болгожээ. Харамсалтай нь уран барилгын энэ агуу сод бүтээл нь Христийн тухай домог түүхийн цогц учраас католик шашинт уран барималчийн цогцосыг энд бунхлах боломжгүй хэмээн эх нутагт нь хүндэтгэн оршуулжээ. Өнөөдөр энд олон орны жуулчид, сонирхогчид ирж буцаж их хүмүүс хийгээд их түүхийн гунигт мөрийг ширтэн урлагийн гайхамшгийг мэдрэн зогсохдоо ямар нэг байшин барилгад орж ирснээ умартан тэрхүү бүхэл нийлэг цогц гайхамшгийн нэгэн хэсэг болсон мэт сэтгэгддэг. Тэрхүү авъяаслаг зураачийн бүтээлийг бүрдүүлэгч нэгэн жижиг хэсэг мэт санагдахын сацуу тэр зураг минь яагаад ч баяр жавхлангийн дүрслэл биш гэдэг нь мэдрэгдэнэ. Николай-2 хааныг хүндээр өвдөхөд нь барьсан Авралын сүмд өнөөдөр ч хүмүүс мөргөлийн дуугаа өргөж тэнгэрээс гэрэл сацруулан бууж ирж яваа Христосын зүгт мэхийн адислуулдаг. Эргэн тойрон усаар хүрээлэгдсэн Петропавловскийн цайзад амьд түүх хүүрнэх музейн тайлбарлагч Нева мөрний хүчирхэг урсгалыг хашсан чулуун хананы тэнд нэгэн цагт Оросын ард түмний зүрхэнд ямархан айдас хурган байсныг үзэж харсан мэт итгэлтэйеэ өгүүлэх нь гайхалтай. Хотоос нэлээд зайтай орших хөдөөх сууринд бороо орж байлаа. Эргэн тойрны зүлэг ногооноороо, навчсаа гүвсэн модод харин уйтгартай. Энд нэвсийсэн их цас бас байна. Ертөнцийн бүх улирал нэгэн дороо ийнхүү сүлэлдсэн хаан суурингийн өвөл хааны эдлэнд бид зочилсон юм. Уран зураг, үнэт эдлэл, хуван тасалгаа, эдэлж хэрэглэж явсан эд зүйлс нь, хүлээн авалтын ширээ нь засаастай, хаан саяхан ан авд мордоод эзгүй байгаа мэт. Эндхийн эд зүйлсийн ширхэг бүр нь үнэ цэнэтэй, бас үнэт түүхтэй. Москвад хоёрхон өдрийн өмнө үзсэн Кремлийн музей, эндхийн үзмэр эрс тэс ялгаатай бөгөөд эндээс хөл нүцгэн тариачдын тэр хувьсгал оросын түүхийн гантиг хөшөөг ямар их цавтуулсныг түвэггүй ойлгоно. Гэсэн ч оросын ард түмэн туурь балгасан дундаас түүхээ тэврэн босож дахин сэргээж чаджээ. Хаадын түүх, бас бахархал, энэ бүхэн орос хүний зүрх сэтгэлд, цусанд нь лугшдаг аж. Энэхэн зуур дэлхий ертөнцийн их хааныг төрүүлсэн Монголын ард түмэн хүнд гайхуулах юутай сан билээ гэх зовинол эрхгүй төрж билээ. Хархорингоо дахин барьж байгуулъя гэх үгс чихний үзүүрт сонсогдох болсон нь бодогдож тэр зүгт, нүүдэлчдийн хүчирхэг түүхийн улбааг даган хэзээ нэгэн цагт сүндэрлэх Монголын түүх соёлын нийслэл хот руугаа яарсансан.
/2003 он/.
No comments:
Post a Comment