ТЭР УЯНГЫН ИХ МАСТЕР БАЙЛАА

ФРАНЦ ШУБЕРТ

Бяцхан Франц айлын отгон хvv. Эцэг нь сургуулийн захирал, эх нь гэрийн эзэгтэй. Хоёр ахтай бөгөөд тэд нь мөн л эцгийнхээ адил багш болцгоосон улс. Томынх нь нэр Игнац, нөгөөг нь Фердинанд гэдэг. Эднийх ядуувтар айл ч оюунлаг гэр бvл байжээ. Тэднийд Хайдн, Моцартын зохиолууд байнга эгшиглээстэй. Францад аав нь хийл, том ах нь төгөлдөр хуур зааж өгчээ. Жаал хvv хөгжимд тун ч авьяастай болохыг хавь ойрынхон шагшин магтацгаана. Игнац " Хичээллэж эхлээд хэдхэн сар болоод байхад дvv маань би өөрөө чадна, надад заах гэсний хэрэггvй гэлээ. Би эхэндээ гайхсан боловч тэр даруйдаа л хvлээн зөвшөөрөхөөс аргагvйд хvрсэн" гэж хожим ярьж байжээ. Удалгvй анхны багш нараа "хол хаясан" тvvнийг илvv сайн багшид шавь оруулав. Шинэ багш нь сvмийн тэргvvн бөгөөд тэрээр урьд нь хэзээ ч ийм гарамгай шавьтай байгаагvй гэнэ. Франц 11 настайдаа сvмийн найрал дууны төгөлдөр хуурч болов. Мөн найрал хөгжимд хийлээр гоцлохын зэрэгцээ дуу, дөрвөл, төгөлдөр хуурын ЖИЖИГ аязуудыг зохиосон байна. Хөгжмийн ийм олон талт авьяастай тvvнийг тэр жилд нь л улсаас vнэ төлбөргvй сургадаг тусгай сургуульд илгээжээ. Энэ нь хөгжмийн гоц авьяастай болон ядуу гэр бvлийн хvvхдийг хамруулдаг сургууль аж. Хийл хөгжим сайн тоглодог байсан тvvнийг очингуут нь сурагчдын найрал хөгжимд хуваарилжээ. Тэд орой бvр тоглолттой байдаг бөгөөд нэлээд амаргvй хөтөлбөртэй. Симфони тоглож хvчээ сорино. Хайдн, Моцарт, Бетховеныг шvv. Хөгжмиин ертониөд шинэ шинэ vйл явдал өрнөснөөр залуу Шубертын уран сайхны төсөөлөл бvрэлдэн бий болсоор байв. Өөртөө хатуу чанга шаардлагатай, сонголт хийх чадвар сайтай байсан тэрээр багаасаа л жинхэнэ урлагийг хуурамчаас, өөрөөр хэлбэл ор нэр төдий бvтээлvvдээс ялгаж чаддаг байжээ. Бетховены симфониуд өөрийн эрхvй бахдал төрvvлж, Моцартынх тvvний сэтгэлииг бvр донсолгож орхино. Тэр театраар байнга орж дуурь vзнэ. Глюкийн "Ифигения" дуурийн Ифигениягийн ари шиг гоё сайхан юм гэж энэ хорвоо дээр байдаггvй байх аа гэж нэг удаа найздаа ярьж байжээ.Багш нар нь мон л тvvний хөгжмиин авьяасыг биширнэ Гармонийн' хичээл заадаг багш нь "Би энэ хvvхдийг ямар нэгэн нэг юманд сургаж чадахгvй нь. Бурхан өөрөө тvvнд бvгдийг заагаад өгчихжээ" гэж хэлж байж. Франц хөгжим зохиосоор байв. Тvvнийг ихэд дэмждэг Шпаун гэж найз нь 1812 онд зохиолуудаас нь Моцартын найз Шмидт хэмээх алдартай хийлчид vзvvлэхэд тэрээр " Энэ бvтээлvvдийг хvvхэд бичсэн гэдэг нь vнэн бол тэр өнөөдрийг хvртэл цөөхөн байсан мастеруудын нэг болно" гэж нэлсэн байна.Хөгжмийн суутан Шуберт тухайлбал Моцартаас тэс өөр орчин нөхцөлд зохиол бvтээлээ туурвиж эхэлжээ. Моцарт бол багаасаа л олны анхаарлын төвд байж дэмжлэг магтаалын дунд өсч хөгжсөн. Харин Шуберт энгийнхээ дарамтаас болж нууцаар бичдэг байжээ. Багш эцэг нь хvvгээ оюун сэтгэхvйнхээ бvхий л нөөцийг хөгжимд зориулж байсныг дэмждэггvй байв. Ялангуяа математикийн хичээлдээ жил ирэх тусам муудаж байгаад сэтгэл ихэд тvгшинэ. Yгэнд нь ордоггvй хvvгээ амралтаараа гэртээ ирэхийг нь хvртэл хориод байтал ээж нь өөд болчихжээ. Эцэгтэйгээ санал зөрөлддөг болсон, дээр нь эх нь хорвоог орхисон тэр цагаас хойш тусгай сургуулийн амьдрал тvvний хувьд шорон шиг санагдах болж. Гэсэн ч хөгжимд зvрх сэтгэлээ өгсөн залуу хичээлээс гадуурх цаг мөч бvрийг зохиол бичихэд зориулж байжээ.1812 оноос алдарт хөгжмийн зохиолч Сальерийн шавь болсон байсан ч Шубертын уран бvтээлийн чиглэл, хөгжимлөг чанар улам бvр тодрох тусам тэд хоорондоо огт адилгvй хvмvvс болох нь мэдэгдэж эхэлжээ. Сальери багш нь эртний итали мастеруудын партитур өгч судлуулахад тэднээс нь Моцартын дуурь шиг, Бетховены бvтээлvvд шиг гоё сайхныг, агуу гайхамшгийг Шуберт олж мэдрээгvй байна. Энэ мэт vзэл бодлын зөрөөтэй байдлаас болоод тэд удалгvй холбоогоо тасалжээ.Тусгай сургуульд Шуберт хөгжмийн олон төрөл, хэлбэртэй танилцаж, тоглолтын болоод бичлэгийн техникийн өргөн их мэдлэг хуримтлуулсан байв. Тэгснээр 1810 онд анхны том хэмжээний зохиол болох төгөлдөр хуурт зориулсан дөрвөн гарын уран сэтгэмж бичиж. Дараахан нь анхны симфонио. 1813 оны намраас дуурь дээр ажиллаж эхэлжээ. Цуваа мэт тасралтгvй vргэлжлэх уран бvтээлvvдээ ийнхvv ердөө л 16, 17 наснаасаа туурвиж эхэлсэн бөгөөд тэдгээр нь ертөнцийн чихнээ vvрд мөнхөрсөн хөгжим аялгуу байсныг тэрээр мэдээгvй. Гагцхvv бичсээр л байсан.1814 оны намар Шуберт сургуулиа орхижээ. Тэрээр төрийн албан хаагч болж чалахгvй гэдэггээ итгэлтэй байсан тул ийн шийдсэн байна. Хоногийн хоолны мөнгө олохын эрхэнд аавынхаа сургуульд хэдэн жил багшилж сурагчдад цагаан толгой, арифметик заадаг байв. Yнэтэй цагаа дэмий vрж байгаадаа харамсавч хэрэгтэй байсан болохоор өөр арга байсангvй. Харанхуйдуу хvйтэн өрөөний мухарт хуучин ноорхой халат өмсчихөөд хөгжмөө бичээд сууж байсан гэж нөхдийнх нэг дурсчээ. Гэсэн ч энэ л vе тvvний уран бvтээлийн ид цэцэглэлтийн vе . 19 настайдаа тэрээр төвөн симфонитой болсон байв. Чавхдаст хөгжмийн дөрвөлд зориулсан нэгэн бvтээлийнхээ төгсгөлд " 4,5 цагт ХИЙЖ дуусгав" гэсэн тэмдэглэл хийсэн байдгаас тэр ямар хурдтайгаар ажилладаг байсан нь харагддаг.Зөвхөн 1815 онл л гэхэд зарим нэрд гарсан хөгжмийн зохиолчдын насан туршдаа хийснээс илvv олон бvтээлтэй болсон байжээ.Шуберт уран бvтээлийн оргил vедээ сvмийн дуучин Тереза Гроб гэдэг бvсгvйд сэтгэл алдарчээ. Маш сайхан сопрано2 хоолойтой тэр бvсгvйн эцэг ЭХИЙНД Шуберт нөхдийн хамт vе vе цуглацгааж дуулж хуурддаг байжээ. Залуус бие биелээ сэтгэлтэйг мэдэж байсан ч эцэг эх нь охиноо чамгvй хөрөнгөтэй талхны мухлагийн эзэнтэй гэрлvvлчихжээ. Хөл дээрээ хэзээ босох нь мэдэгдэхгvй хөгжимчнийг хоосон харж сууснаас ингэх нь дээр гэж vзсэн гэнэ. Шубертын анхны дурлал тvvний сэтгэлд гvн шарх vлдээжээ. Тэрээр хожим найздаа "Би тvvнд их хайртай байлаа. Тереза царайлаг биш л дээ, нvvрэндээ сэвхтэй. Гэхдээ тэр тун эелдэг эмэгтэй. Маш гоё сопрано хоолойгоор зохиосон дуунуудыг минь дуулдаг байлаа. Намайг гэрлэх болов уу гэж гурван жил харсан байх. Өөрийн гэсэн орон байргvй байсан болохоор би яаж ч чаддаггvй байлаа. Би тvvнийг одоо ч хайрласаар байна гэж ярьж байжээ.Шубертын найзууд нэр хvндийг нь өсгөх, олон нийтийн болоод хэвлэлийнхний анхаарлыг татах гэж янз бvрээр оролдож байж. Yvний vр дvнд Фогль гэж нэлээд боловсролтой ажил хэрэгч дуурийн дуучинтай танилцжээ. Тэр хvн анхны уулзалтаасаа л залуу хөгжмийн зохиолчийн бvтээлvvдийг таалж тvvний шvтэн бишрэгч нь болоод зогсоогvй уран бvтээлийг нь сурталчлагч болж. Тэд насны ялгаа ихтэй байсан ч энэ нь хамтарч ажиллахад саад болсонгvй. Фогль Шубертэд бvх талаар тусалж байжээ. Дуучны нэр хvндийн нөлөөгөөр Венийн олон ч хөгжмийн салонууд тvvний өмнө vvд хаалгаа нээсэн байна. Тvvний дуунууд хот хөдөөгvй тvгэн тархаж эхэлжээ. 1819 онд тэд хамтдаа хойд Австриар аялахад нь хэдийнэ тvvнийг мэддэг болчихсон хvндэтгэн угтаж авч байжээ.Шуберт эцгийнхээ гэрийг орхив. Тэр эрх дураараа ердөө л жvжигчний маягийн амьдралтай болов. Хэдийгээр урьдын адил мөнгө төгрөгийн гачлантай байсан ч тэр зохиосоор, шvтэн бишрэгч ид нь шинэ бvтээлийг нь тэсэн ялан хvлээсээр.Тэр олон сайн нөхөдтэй. Тэднийх нь нэг Зенн. Улс төрийн шалтгаанаар Венээс хөөгдөж байсан тvvнтэй нөхөрлөж байсных нь төлөө Шубертыг улсын ажилд авдаггvй байсан ч гэдэг. Шуберт болон тvvний нөхөд клуб байгуулжээ. Урлаг, уран зохиолд дуртай оюуны сонирхол ижил залуус бие биенийхээ уран vтээлтэй танилцах, нийгэмд болж буй дэвшилтэт зvйлvvдийн талаар санал солилцох, баяр гунигаа хуваалцах гээд олон зvйлээр тэд хоорондоо нэгдэж байв. Тухайн vеийн нэр хvндтэй яруу найрагчид, жvжгийн зохиолчид ч байдаг байжээ. Энэхvv харилцан ойлголцлын халуун дулаан уур амьсгал дунд Шубертын уран бvтээл улам бvр урагшилж байв. Долоо хоног бvр уран зохиолоос гурвыг, Шубертын хөгжмөөс нэгийг сонсоно. Клубынхэн урлагийн тухай, амьдралын тухай шөнө дөл болтол ярьж суудаг, маргалдаж мэтгэлцдэг. Шубертын цугларалт заримдаа том хэмжээний нээлттэй тоглолтоос дутахгvй арга хэмжээ болж хувирах ч vе байж. Дарга тvшмэдvvд, бас удам дамнан урлаг дээдэлж ирсэн сэхээтэн гэр бvлvvд гээд тэднийг урьж залах нь улам бvр ихэсч зарим vед vдэшлэгт оролцогчдын тоог хязгаарлахад хvрдэг байсан байна. Тэр симфониудынхаа нэгийг нь ч сонсоогvй юм. Том хэлбэрийн зохиолуулынхаа vнэ цэнийг тэрээр мэдэрч байсан ч зуун зуун дамнан хvн төрөлхтөний сонорыг мялаасан мөнхийн бvтээл болохыг нь мэдээгvй. Фоглийн тусламжтайгаар "Ихэр ах дvvс" дуурь нь тавигдсан бөгөөд энэ нь дуурийн төрлөөс олонд толилуулсан анхных нь бvтээл байв. Нийт 16 дуурь бичсэн боловч бусдыг нь өөрөө vзээгvй.Симфониудын хувьд ч ялгаагvй.Тухайлбал Шуман бvр хожим нэг симфонийг нь олж 1839 онд тоглуулсан нь мөн энэ төрлийн хувьд анхных нь байв. Бас "Төгсөөгvй" нь найз Хюттегбренерийнх нь цvнхэнд хэдэн арван жил явсныг 1865 онд тоглуулжээ. Гэх мэтчилэн хөгжмийн зохиолчид өөрййнхеө симфониудын нэгийг ч сонсох боломж олдоогvй.Тvvний хэдэн зуун бvтээлийн дотор "Төгсөөгvй" симфони болон 20 дуунаас бvрдсэн "vзэсгэлэнт тээрэмчин бvсгvй" цикл нь онцгой байр суурь эзэлдэг. Энэ бvтээлvvдээс нь гоц авьяастан Шубертын мөрөөдөл, тэр vеийн залуусын зvрх сэтгэлийг юу хэрхэн догдлуулж байв гэдгийг мэдэрч болно. Шуберт Венадтөдийгvй Австриас гадагшхи улсуудадхэдийнэ танил болсон ч амьдрал ахуй хөрөнгө чинээний тухайд нэг их дээшлэхгvй байсаар нас эцэслэжээ. Өрхийн эдийн засгийн тухай ойлголтгvй, амьдрах ухаанд суралцаагvйн дээр гэрт нь буудал мэт байрлаж амьдардаг байсан зарим нөхөд нь багагvй дарамт болдог байж.Тэрээр өөрийнхөө тухай "Би зохиохын төлөө төрсөн хvн. Өөр юуны ч төлөө биш. Тиймээс төр намайг ивээлдээ авах ёстой" гэж хэдэнтээ хэлж байжээ. Тэр алдар хvнд, магтаалд огтоос дургvй. Надад мөнгө хөрөнгө алга. Гэхдээ би хөгжилтэй байна. Би аль болох амжиж бичих ёстой гэсээр тэр зохиож амжихын төлөө бие сэтгэлээрээ тэмvvлж байжээ. 1826 онл тvvнд нэрт яруу найрагч Вильгельм Мюллер "Өвлийн зам" шvлгээ өгсөн нь тvvний сvvлчийн зохиолуудын нэг болжээ.Амьдралдаа сэтгэл хангалуун буе байсан тэрээр юутай ч зvйрлэмгvй том шагнал хvртсэн нь Бетховены vнэлэлт байлаа. Бетховен дуунуудыг нь дахин дахин харснаа "Бурхан хөгжим бичиж өг гэж тvvнийг хvн төрөлхтөнд илгээжээ" хэмээн уулга алдаж байжээ. Хөгжмийн ертөнцийн хvрч гаршгvй ноён оргил суут Бетховен ийн дvгнэсэнд амьдрал нь учир зорилготой байсныг Шуберт дахин нэг мэдэрчээ. ХIХ зууны эхэн vеийн Австрийн нийслэл урьдын адил Европын хөгжмийн соёлын том төв байв. Моцарт, Гайдны тухай дурсамжууд сэргэг, дээр нь суут Бетховен амьд сэрvvн уран бvтээлээ туурвисаар байсан vе. Россинийн дууриуд шуугиан тарьж, Штраусын вальс алгуурхан хvмvvсийг татаж байв. Ресторан, зочил буудал, цэцэрлэгт хvрээлэн бvрт ХӨГЖИМЧИД тоглож улс төрийн хvнд нөхцөл байдлын дараа амар амгаланг хvсэмжлэх мэт орчин... Өнгөц харахад ийм байвч Австри хаалттай улс байв. Хvнд суртал нvvрлэсэн, утга зохиол хатуу хяналттай, гаднаас ном хэвлэл орууллаггvй. Энэ байлалд нийгмийн тэргvvлэгч сэхээтнvvд, уран бvтээлчил, дэвшилтэт vзэлтэй залуучууд шvvмжлэлтэй хандах болжээ. Тэл шинэ амьлрал өөд тэмvvлж буйгаа өөр өөрсдийнхөөрөө илэрхийлж байсны нэг нь Франц Шуберт. Амьдралдаа сэтгэл хангалуун бус ч дотоод ертөнц нь эрч хvчээр дvvрэн байгааг тэрээр уянгын өнгө аясаар илэрхийлж байв. Тvvний уран бvтээл хөгжмийн романтик чиглэлийн эхлэл байсан бөгөөд шинэ vеийн буюу францын хувьсгал ялагдлаар дууссаны дараахь vеийн хvний сэтгэлгээний онцлогтой тvvний зохиолуудаас танилцаж болно.